В проекте «Опричники» мы рассказываем про малоизвестных антигероев советской эпохи, которые имели самое прямое отношение к репрессиям, но не слишком известны широкой публике. Советские правители и их окружение — главные виновные в трагедии жителей СССР той эпохи, но не меньшую роль отыграли и рядовые исполнители, которые были готовы выполнять преступные указания своего начальства. О таких людях, их мотивах и судьбе мы и рассказываем в нашем цикле материалов.
Леонид Заковский и другой организатор «Большого террора» Михаил Фриновский в Кремле, февраль 1936 года. Фото: nkvd.memo.ruМассово расстреливал белорусов и своих соотечественников, а потом получил пулю сам. История большевистского палача Леонида ЗаковскогоВ советское время руководителями в национальных республиках часто назначали приезжих, причем среди них было традиционно много латышей. Один из этих людей сыграл кровавую роль в истории Беларуси.
Здание КГБ в Минске со знаменитой "башенкой Цанавы"Галоўны арганізатар рэпрэсій у БССР. Гісторыя Лаўрэнція Цанавы, адказнага за зламаныя лёсы дзясяткаў тысяч беларусаўЛёс мегрэла, які арганізоўваў рэпрэсіі і высылку беларусаў, быў цесна звязаны з жыццём яго цёзкі, супляменніка і начальніка Лаўрэнція Берыі. Яму Цанава быў абавязаны хуткім кар'ерным узлётам — а потым і падзеннем з чэкісцкага алімпа, які суправаджаўся ўзаемнай здрадай, апалай і смерцю.
Прапорщик Николай Крыленко — Верховный главнокомандующий российской армией. Начало 1918 года. Фото: CC BY-SA 3.0, commons.wikimedia.orgАрганізаваў дзве хвалі тэрору, прыдумаў формулу «не да законаў» і быў расстраляны за альпінізм. Гісторыя савецкага ката КрыленкіЧалавек, якога пасада абавязвала сачыць за выкананнем законнасці ў краіне, сам удзельнічаў у арганізацыі палітычных працэсаў з расстрэльнымі прысудамі. А ў пачатку 1938 года прайграў у кулуарнай барацьбе, трапіў у няміласць па недарэчным абвінавачанні і быў расстраляны.
Генрих Люшков. Фото: «Русская семерка»Спрабаваў уратавацца ад рэпрэсій, але ўсё роўна прайграў. Расказваем гісторыю чэкіста, які не захацеў ісці на забойЛюшкоў стаў вельмі рэдкім прыкладам супрацоўніка органаў НКУС, які не ўспрыняў будучы арышт як непазбежнасць, а паспрабаваў уратаваць сябе і сваю сям'ю. Як жа гэты жорсткі і беспрынцыповы чалавек, вінаваты ў смерці тысяч сваіх суграмадзян, стаў самым высокапастаўленым савецкім перабежчыкам?
Группа депутатов Верховного Совета СССР от Беларуси, 17 января 1938 года. Слева — и.о. первого секретаря ЦК КП(б)Б Алексей Волков, в центре — глава НКВД БССР Борис Берман. Фото: gazetaby.comРэабілітацыі не падлягае. Расказваем пра Барыса Бермана — роднага брата стваральніка ГУЛАГа і арганізатара «ночы расстраляных паэтаў»З ініцыятывы Барыса Бермана ў ноч з 29 на 30 кастрычніка 1937 года былі расстраляныя 132 беларускія інтэлектуалы. Расказваем гісторыю гэтага чалавека.
Андрей Вышинский в 1950 году. Фото: RIA Novosti archive / G. Vail / CC-BY-SA 3.0 via commons.wikimedia.org«Давер Сталіна да яго быў амаль бязмежным». Успамінаем гісторыю арганізатара рэпрэсій, якому ўдалося перажыць дыктатараАндрэй Вышынскі за 70 гадоў свайго жыцця паспеў пабываць на мностве дзяржаўных пасадаў, але вядомы стаў як абвінаваўца на гучных судовых працэсах у часы Вялікага тэрору. Як гэты патомны польскі шляхціц ператварыўся ў галоўнага тэарэтыка і ідэолага масавых рэпрэсій? Расказваем.
Яков Агранов. Фото: sibnarkomat.livejournal.comКат савецкай інтэлігенцыі родам з-пад Гомеля. Расказваем пра лёс чэкіста, адказнага за самыя гучныя суды часоў СталінаАдзін з людзей, адказных за сталінскія рэпрэсіі, — ураджэнец Беларусі, камісар дзяржбяспекі Якаў Агранаў, які лічыўся правай рукой Ягоды і Яжова. Расказваем пра гэтага чалавека.